Portret zaginionych sąsiadów

Miłośnikom łódzkiej historii trafiła się kolejna gratka: pięknie wydana książka „Żydzi łódzcy”, przedstawiająca dzieje tej społeczności od jej początków do chwili obecnej.

To praca zbiorowa – wydawca zaprosił do współpracy 13 cenionych historyków i popularyzatorów, specjalizujących się w dziejach Łodzi. Każdy z nich opracował jeden rozdział, opisujący pewien etap dziejów miasta lub odrębną problematykę, np. teatr czy środowisko dziennikarskie. I tak o synagogach pisze Krzysztof Stefański, o Żydach w okresie międzywojennym Jacek Walicki, a o getcie – Julian Baranowski. Na wyróżnienie zasługują też artykuły Irminy Michalak o środowisku malarzy oraz Leszka Olejnika o Żydach w okresie powojennym.

Jednak poziom książki jest nierówny – jej pięta achillesowa to nudne opracowanie XIX-wiecznej historii gospodarczej łódzkich Żydów. Redaktorzy nie ustrzegli się też licznych powtórzeń, np. kilkakrotnie przedstawia się te same osoby i dwukrotnie opisana jest budowa synagogi przy ul. Wolborskiej.

Te drobne uchybienia nie podważają jednak wartości książki, która jest pierwszym tak obszernym przedstawieniem historii łódzkich Żydów, od pierwszych osadników w XVIII wieku aż do chwili obecnej. Na dodatek książka jest świetnie zilustrowana, zawiera wiele nieznanych zdjęć oraz reprodukcji obrazów. Po obejrzeniu tych ostatnich nasuwa się myśl, że koniecznie należałoby wydać osobny album, poświęcony sztuce łódzkich Żydów – tak ciekawa, a jednocześnie nieznana jest ich sztuka.

„Żydzi łódzcy” są świadectwem, że w ciągu ostatnich kilkunastu lat łódzkie środowisko intelektualne zdołało odsłonić spore fragmenty żydowskiej przeszłości miasta. Praca ta była tym trudniejsza, że została dokonana pół wieku po zagładzie niemal całej żydowskiej społeczności, a od lat 60. do 90. ubiegłego stulecia badanie historii polskich Żydów było utrudnione ze względów politycznych.

•••••

„Żydzi łódzcy” – red. Andrzej Machejek, Wydawnictwo Hamal