Świat synagog

Przed wojną w Łodzi było osiem synagog i ponad 250 żydowskich domów modlitw. Niemcy zniszczyli niemal wszystko. Wojnę przeżyła jedynie niewielka bożnica przy ul. Rewolucji 1905 r. pod numerem 28. Wielu łodzian zapewne nie domyśla się nawet, że tam gdzie dziś są banki, zakłady, skwerki i place, kiedyś modlili się Żydzi.

Żeby obejrzeć jedyną ocalałą synagogę, trzeba wejść w bramę przy ul. Rewolucji, przejść przez brukowane podwórko i wejść w kolejną bramę. Z boku, zastawiony samochodami, służący podwórkowym dzieciakom jako "bramka" do gry w piłkę, stoi niewielki budynek. Zdaniem Symchy Kellera, kantora Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi, synagoga przetrwała prawdopodobnie dlatego, że był tam niemiecki skład soli. Niestety, to co uratowało synagogę od wojennej pożogi, może ją teraz zniszczyć. Sól wgryzła się w ściany i jest zabójcza dla starych zawilgoconych murów. Dlatego kantor Keller chciałby przenieść bożnicę z podwórka przy ul. Rewolucji na teren gminy przy ul. Pomorskiej. Właściwie wszystkie modlitwy i tak tam się odbywają, a stara synagoga niemal cały rok zamknięta jest na kłódkę.

Bożnica przy Rewolucji ma ponad sto lat, zbudowana została w 1895 roku przez kupca Wolfa Reichera. Po drugiej wojnie światowej jeden z krewnych właściciela sprzedał kamienicę wraz z gruntem pewnemu Polakowi, a ten po latach odsprzedał nieruchomość trzem innym osobom. Szczęśliwie w umowie jest zapis mówiący, że właściciel kamienicy nie może zlikwidować synagogi, póki ktoś będzie z niej korzystał.

Pierwsza w Łodzi synagoga powstała w 1809 roku przy ul. Wolborskiej 6, wtedy Dworskiej. Był to nieduży (14 na 8,5 metra), drewniany, kryty gontem budynek. Po kilku latach w tym samym miejscu powstała nowa, murowana bożnica, szkółka i dom dla rabina. Z upływem lat Żydów w mieście przybywało i jedna świątynia nie mogła wszystkich pomieścić. Również przy ul. Wolborskiej, pod numerem 20, powstała więc kolejna murowana synagoga. Budowa trwała 12 lat, a w roku 1897 rozpoczęła się rozbudowa, która miała uczynić synagogę przy Wolborskiej główną świątynią gminy żydowskiej. Ortodoksyjni Żydzi wybrali dla niej styl mauretański, który symbolizował ich przywiązanie do religii i kultury Bliskiego Wschodu. Dziś w tym miejscu znajduje się skwerek, a tuż obok - na terenie parku Staromiejskiego - pomnik Mojżesza.

W 1876 roku wybudowano synagogę przy ul. Zachodniej 56. Dzisiaj posesja ma numer 70 i znajduje się tam bank. Jedenaście lat później powstała świątynia u zbiegu ulic Kościuszki (wtedy Promenadowej) i Zielonej. Dziś na tym miejscu znajduje się placyk handlowy. Podczas drugiej wojny światowej wraz ze świątynią spaliła się cała dotycząca jej dokumentacja.

Już w XX wieku, w 1904 roku, powstała zaprojektowana w stylu neoromańskim świątynia przy ul. Wólczańskiej 6. Dzisiaj jest tu parking przed dawną fabryczką Herbapolu. To były cztery największe i najważniejsze w mieście synagogi. Później powstały jeszcze cztery następne - przy ul. Gdańskiej 18 (dawniej ul. Długa, dziś jest tu skwer przed szkołą), Piotrkowskiej 33, Nowym Rynku 10 i Rewolucji 1905 r. 28. Tylko ta ostatnia zachowała się do dzisiaj. Pozostałe, oprócz synagogi przy Zachodniej, zniszczonej w drugiej połowie 1940 roku, hitlerowcy spalili w listopadzie 1939 roku.