W Łodzi przy ul. Wschodniej 19 ma powstać muzeum Józefa Piłsudskiego. Będzie filią muzeum w Sulejówku

Z tematem filii przyjechał do Łodzi przed tygodniem Piotr Gliński, wicepremier oraz minister kultury i dziedzictwa narodowego. 5 listopada oglądał on propozycje lokalizacji siedziby Muzeum Dzieci Polskich (jego celem jest upowszechnianie wiedzy o tragicznym losie małych więźniów niemieckiego obozu z lat 1942-1945), ale wicepremier mówił też o pomyśle dotyczącym innej ekspozycji.

Piotr Gliński ogłosił, że jego resort zabezpieczył w swoim budżecie środki finansowe na zakup mieszkania, które na przełomie lat 1899-1900, pod adresem Wschodnia 19, zajmowało małżeństwo Piłsudskich: czyli Józef z ówczesną żoną – Marią. W Łodzi prowadzili oni konspiracyjną drukarnię pisma „Robotnik”. Mieszkanie po wykupie ma się stać filią Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku.

Epizod z przełomu lat 1899-1900 nazywany jest „łódzką katastrofą” (takiego terminu użył Władysław Pobóg-Malinowski, biograf Józefa Piłsudskiego). Czym Łódź zasłużyła sobie na takie wspomnienie?

W końcówce XIX wieku carska policja z uporem tropiła drukarnię „Robotnika”, pisma Polskiej Partii Socjalistycznej. W 1899 r. Józef Piłsudski postanowił przenieść ją do Łodzi. Małżeństwo czteropokojowe mieszkanie na pierwszym piętrze w kamienicy przy ul. Wschodniej 19, pod ówczesnym numerem 4, zajęło pod koniec października. Poniżej „czwórki” mieścił się skład pończoch i bawełny, którego działalność miała zagłuszać odgłosy odbijania kolejnych stron „Robotnika”.

W łódzkim planie Józefa Piłsudskiego zawiódł „element ludzki”. W lutym 1900 r., na jego polecenie, jeden z konspiratorów udał się po zakup większej ilość papieru. Po tej transakcji konspirator ściągnął na siebie uwagę carskiego agenta, co doprowadziło policję na Wschodnią 19. Małżeństwo Piłsudskich najpierw trafiło do łódzkiego więzienia (przy obecnej Gdańskiej 13 – pod tym adresem ma siedzibę Muzeum Tradycji Niepodległościowych). Józef, po uzyskaniu opinii o zaburzeniach psychicznych – na skutek ich symulowania – zbiegł ze szpitala w Petersburgu, Maria była więziona przez około rok (większość tego czasu spędziła w Cytadeli Warszawskiej).

„Łódzka katastrofa” to termin, który świetnie oddaje także stan kamienicy przy Wschodniej 19 w ostatnich latach (każdy internauta może dojść do identycznego wniosku np. wirtualnie zwiedzając tę posesję przez Google Street View). Do obdrapanej elewacji i do śladów po usuniętych balkonach dochodzi napis wymazany na bramie: „A.C.A.B.” – czyli skrótowiec od angielskiego „All Cops Are Bastards”, co można przetłumaczyć jako „Wszystkie gliny to dranie”.

Zapewne autor bohomazu o "gliniarzach" nie planował nawiązać w nim do łódzkiego spotkania Józefa Piłsudskiego z carską policją, zresztą jego działalność przy Wschodniej 19 upamiętnia specjalna tablica. Po raz pierwszy pojawiła się ona na kamienicy w 1920 r. obecna – z 1981 r. – to zasługa starań Społecznego Komitetu Pamięci Józefa Piłsudskiego.

Po listopadowej wizycie wicepremiera w Łodzi jego resort jest oszczędny w informowaniu o szczegółach w sprawie Wschodniej 19.

„Obecnie trwają prace przygotowawcze związane z procedurą planowanego zakupu mieszkania, w którym zamieszkiwał Józef Piłsudski. Jesteśmy w kontakcie z obecnym właścicielem nieruchomości, z którym uzgadniamy kwestie dotyczące zakupu. Na ten moment jest jeszcze jednak zbyt wcześnie, aby mówić o szczegółach dotyczących tej inwestycji” – odpowiedziała w środę (10 listopada) na pytania naszej redakcji Anna Bocian, rzecznik Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Resort zwraca uwagę, że w związku z Narodowym Dniem Niepodległości 2021 publiczność zyskała możliwość zwiedzania wyremontowanego Dworku „Milusin”, czyli domu rodziny Piłsudskich, znajdującego się na terenie kompleksu muzeum z siedzibą w Sulejówku.

„Odtworzenie historycznego wnętrza i stworzenie ekspozycji w mieszkaniu Piłsudskiego w Łodzi będzie kolejnym, ważnym krokiem służącym do zachowania pełnego dziedzictwa ojca naszej niepodległości” – dodaje Anna Bocian.

Po szczegóły, chociażby nieoficjalne, zajrzeliśmy zatem w środę na Wschodnią 19. Bazgroł „A.C.A.B.” wciąż „zdobi” bramę – ale za nią trwa remont...

Na posesję z drabinami wchodzą robotnicy, podjeżdżają pod nią dostawcze auta z materiałami budowlanymi. Z pogawędek, także z mieszkańcami sąsiednich domów, wynika, iż zmiany zaczęły się przed około rokiem. Prywatny właściciel wypowiedział umowy dotychczasowym lokatorom. Według naszych rozmówców, obecnie jest nim spółka zajmująca się przekształcaniem kamienic w domy z mieszkaniami o wysokim standardzie. A dotychczas przy Wschodniej 19 np. nie było centralnego ogrzewania – paliło się w piecu.

Urząd Miasta Łodzi potwierdził w środę, że kamienica jest własnością prywatną, a ze swojej strony magistrat deklaruje ministerstwu kultury „wszelką pomoc” w planowanym tworzeniu filii.

Formalnie magistrat jest zobowiązany do odtworzenia „Muzeum Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego” – uchwałą łódzkich radnych miejskich z 1993 roku. Mowa o „odtworzeniu”, ponieważ takie muzeum istniało przy Wschodniej 19 w latach 1938-1939. Tuż przed drugą wojną światową władze miasta zrekonstruowały tajną drukarnię sprzed „katastrofy łódzkiej”.

Młode muzeum zamknął okupant niemiecki.

„Nie tylko nie otwarto ponownie Muzeum przy ul. Wschodniej, lecz do końca rozgrabiono jego zbiory” – wspominają czasy już po okupacji niemieckiej radni w swojej uchwale z 1993 r.

Przeczytaj także: Muzeum Dzieci Polskich w Łodzi. Decyzja o lokalizacji w ciągu miesiąca