Czy sromotnik bezwstydny jest jadalny? Ten leczniczy grzyb ma wiele cennych właściwości. Nie jest trujący, ale dorosły osobnik śmierdzi

Sromotnik bezwstydny, inaczej wstydliwy lub smrodliwy (Phallus impudicus), to grzyb niejadalny, który owocuje od lipca do listopada. Początkowo owocnik ma białawy kolor oraz kształt i wielkość kurzego jaja, przez co bywa nazywany m.in. jajami wiedźmy. Przypomina tym niedojrzałą purchawicę olbrzymią, zwaną też czasznicą (tak zwana purchawka to przy tym grzyb częściowo jadalny, co dotyczy owocników odpowiednio młodych).

Gdy wewnątrz młodego sromotnika dojrzeją zarodniki, „czarcie jajo” pęka i wyrasta z nich podłużny owocnik właściwy (receptakl), który osiąga wielkość 10-20 cm, a nawet więcej.

Dorosły osobnik sromotnika bezwstydnego składa się z białego, pustego w środku trzonu o porowatej powierzchni oraz kapelusza w kształcie dzwonu lub naparstka, który ma żebrowaną powierzchnię w oliwkowozielonym kolorze. Stanowi ją masa zarodnikowa, która z czasem skapuje, przyciągając zapachem padliny i gazu głównie muchy.

W Polsce sromotnik smrodliwy występuje pospolicie zarówno w lasach iglastych, jak i liściastych. Rośnie głównie w klimacie umiarkowanym w tempie rekordowym wśród grzybów.

Zobacz: Gdzie w Polsce rosną grzyby?

Sromotnik bezwstydny ma też wiele nazw tradycyjnych, które różnią się w zależności od regionu – to m.in. słupiak cuchnący, śmierdziak, sromnik, panna-bedłka czy bedłka pańska, świeczka, węże jajo, czarcie jajo czy jajczak – również dlatego, że tak jak jaja kurze zawiera charakterystycznie pachnące siarczki.

Sromotnik ma też inne gatunki, jak np. sromotnik fiołkowy (Phallus hadriani) o zgodnym z nazwą odcieniu i słabszym zapachu. Ten niejadalny grzyb spotkać można nad Bałtykiem, zwłaszcza na wydmach, choć jest bardzo rzadki. Wydziela zapach odchodów, a nie śmierdzi tylko jako „jajo”.

Natomiast Phallus indusiatus to podobny grzyb rosnący w klimacie tropikalnym, który tworzy wokół siebie charakterystyczną białą siatkę. Jest w pełni jadalny, a nawet ceniony jako smaczny grzyb kulinarny afrodyzjak. W Chinach nosi nazwę zhu sun lub zhu sheng i rośnie w zagajnikach bambusowych.

Do sromotników należy ponadto okratek australijski, który jest nazywany „palcami diabła”.

Sromotnik smrodliwy często jest potocznie nazywany sromotnikiem. Niestety, nazwa ta jest myląca, bo może dotyczyć dwóch różnych grzybów:

• niejadalnego i opisywanego tutaj sromotnika smrodliwego, czyli sromotnika bezwstydnego,
• śmiertelnie trującego muchomora sromotnikowego, czyli muchomora zielonawego (Amanita phalloides).

W artykule piszemy wyłącznie o właściwościach i zastosowaniu sromotnika smrodliwego (oraz blisko z nim spokrewnionych gatunków z rodziny sromotnikowatych). Podanych informacji nie można odnosić do muchomora sromotnikowego, który jest niezwykle niebezpiecznym grzybem – aż 90 procent zatruć nim kończy się śmiercią.

Sromotnik bezwstydny nie jest trujący, ale uważa się go za grzyb niejadalny ze względu na cuchnący zapach. Często nie dotyczy to jednak młodych, niedojrzałych owocników, które są spożywane przez smakoszy nawet na surowo. Ich zapach ma przypominać ponoć rzodkiewki. Do przygotowania np. na patelni nadaje się jednak tylko część jaja po usunięciu skóry i galaretowatej zarodni i jej skórki.

W niektórych krajach, takich jak Francja czy Niemcy, jedzone są też dojrzałe owocniki sromotnika wstydliwego po usunięciu lepkiego śluzu. Bywają nawet stosowane jako przyprawa.

Należy jednak pamiętać, że zawarte w sromotniku związki mają silne działanie, m.in. stosuje się je do wytwarzania leków przeciwzakrzepowych, może więc mieć potencjalne działanie wywołujące krwotok.

Właściwości sromotnika bezwstydnego są porównywane do działania azjatyckiego grzyba shiitake, m.in. w zakresie poprawy lipidogramu i ciśnienia krwi.

Uważa się, że sromotnik bezwstydny ma najsilniejsze właściwości lecznicze pośród europejskich grzybów.

Nalewka z młodych owocników była stosowana tradycyjni na bóle brzucha, zapalenie i wrzody żołądka, choroby nerek, dnę moczanową, astmę oskrzelową i gruźlicę do okładów na bóle stawów i reumatyzm oraz przemywania ran, w tym odleżyn, ukąszeń, poparzeń, wysypki zakaźnej.

Związki aktywne sromotnika bezwstydnego wykazują ponadto właściwości przeciwwirusowe, antybakteryjne, antyoksydacyjne, przeciwzapalne i immunostymulujące. Działanie to wynika z obecności cennych związków aktywnych, m.in. polisacharydów, glukanów, polifenoli, fosfolipidów i peptydów, a także nienasyconych kwasów tłuszczowych i błonnika w formie chityny.

Grzybowe polisacharydy znane są ponadto z działania osłaniającego wątrobę, a także chroniącego organizm przed działaniem toksyn i szkodliwego promieniowania.

Sromotnik bezwstydny uważany jest ponadto za środek antynowotworowy, przy czym często stosuje się go wraz z innymi grzybami leczniczymi, takimi hak shiitake, reishi czy maitake. Jego właściwości zostały potwierdzone w badaniach, wykazano też jednak możliwy niekorzystny wpływ związków grzyba na męską płodność, a dokładniej – produkcję spermy. Działania uboczne i przeciwwskazania do przyjmowania grzyba muszą jeszcze zostać ustalone.

Dopóki kwestia ta nie zostanie wyjaśniona, bezpieczniej korzystać z nalewek z grzyba jedynie zewnętrznie, a także stosować go w formie maści, w której ma udowodnione działanie wspomagające regenerację uszkodzonej skóry.

Zobacz: Kania to grzyb, który łatwo pomylić z muchomorem sromotnikowym.