Pomniki przyrody

Aleksander von Humboldt, niemiecki podróżnik i geograf, na przełomie XVIII i XIX wieku jako pierwszy użył określenia "pomnik przyrody". Stanowiło to impuls do wprowadzania świadomych form ochrony natury.

Także Adam Mickiewicz w "Panu Tadeuszu" określał okazałe i stare drzewa mianem pomników:

"Drzewa moje ojczyste! Jeśli niebo zdarzy,
Bym wrócił was oglądać, przyjaciele starzy,(…)
Pomniki nasze! Ileż co rok was pożera
Kupiecka lub rządowa, moskiewska siekiera!"

Jednak określenie "pomnik przyrody" nie upowszechniło się w masowej świadomości. Dopiero z inicjatywy Hugo Conwentza, dyrektora Muzeum Przyrodniczego w Gdańsku w latach 1880-1910, wprowadzono prawne podstawy takiej formy ochrony przyrody.
Rozpoczęto wówczas spisywanie zabytków środowiska, a oprócz drzew podkreślano znaczenie głazów narzutowych, interesujących form skalnych czy wodospadów.

Niestety, wybuchła I wojna światowa. Czas zawieruchy wojennej nie sprzyjał temu zadaniu, a wiele cennych okazów zostało zniszczonych. Jednak już w roku odzyskania niepodległości przez Polaków Rada Regencyjna ustanowiła jednostkową formę ochrony przyrody. Rejestr obejmował około 4500 zabytków, m.in. lipę Chodkiewicza w Rudawie i kamień Filaretów na drodze z Tuhanowicz do Baranowicz.

Obecnie, na podstawie ustawy z 2004 roku, za pomniki przyrody uznaje się "pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie".

W Polsce miano pomnika przyrody nadano już ponad 34 tysiącom okazów. Na Dolnym Śląsku jest ich już 2556. Najwięcej znajdziemy ich w subregionie Przedgórza Sudeckiego oraz w Borach Dolnośląskich.

Najbardziej znany jest z kolei Cis Henrykowski w Henrykowie Lubańskim. Jest to najstarsze drzewo w Polsce, a jego wiek ocenia się na około 1200 lat.

Wrocław także ma się czym pochwalić: znajduje się tu 108 okazów. Pierwszym był dąb szypułkowy "Dziadek", który pomnikiem przyrody został w 1953 roku. Znajduje się przy Ośrodku Szkoleniowym Państwowej Inspekcji Pracy i mierzy 629 cm w obwodzie.

Najliczniejszą grupę objętą ochroną w stolicy Dolnego Śląska tworzą dęby szypułkowe (92 szt.), platany klonolistne (23 szt.), cisy pospolite (10 szt.), sofory japońskie (8 szt.) i wiązy szypułkowe (8 szt.). Największymi ich skupiskami są z kolei ogród botaniczny (12 szt.) i park Szczytnicki (7 szt.).

Zobacz także: GALERIĘ ZDJĘĆ WROCŁAWSKICH SKARBÓW NATURY